“Ang mga Igorot at ang Wikang Ifugao”
Matatagpuan sa Cordillera Administration Region sa
Luzon ang lalawigan ng Ifugao. Lagawe ang kabesera nito. Napapligiran ng
Benguet, Mountain Province, Isabela, at Nueva Viscakaya ang Ifugao. Binubuo ng
II munisipalidad ang Ifugao.
Aguinaldo Alfonso Lista C Patial Asipulo BAnaue
Hingyon
Hungduan Kangan
Lagawe
Lamot
Mayayao Tinoc
Sa lalawigang ito, pangunahing
atraksyon sa mga turista aang Hagda-Hagdang Palayan ng Banaue. Nabuo ang mga
Hagdan-Hagdang Palayan na ito sa mga bundok na walang tulong ng makina na
nagbigay ng mga hagdan para sa mga katutubo upang makapatanim ng palay.Noong
1995, ipinahayag ng UNESCO ang lugar na ito bilang Pananang Lugar sa Mundo
(world Heritage Site).
Naunawaan at ginamit ng mga
taga-ifugao ang wikang Ingles, pangalawa sa kanilang sariling wika, ang Ifugao.
Sinusundan ito ng wikang Ilokano at Tagalog.
Ang salitang Ifugao ay galling sa
kataga na Ipugo na kung mitolohiya nila ang pagbabasihan, ito ay tumutukoy sa
kutil ng bigat na bigas ng kanilang Diyos na si “Matungulan”. Itongt tungkol sa
mga taong nakatira sa mga bulubundukin
bigas na ito ay nililinang pa rin ng mga Ifugao hanggang sa kasalukuyang
panahon.
Ang pangkaraniwang pangalan Ygolote,
Igorot, o Igorrote ay ginagamit sa pamamagitan ng Espanyol Conquistadores at
Missionaries sa kanilang pagsusulat tungkol sa mga taong nakatira sa mga
bulubunduking lugar. Ang nagpasikat sa tawag na yon ay isang Pilipinong
mag-aaral na si Trinidad H. Pardo de Tauera ang salitang Ygolote ay nagmula sa
Tagalog na salitang “golot” na ang kahulugan ay “bungdok at ang prefix “I” ang
ibig sabihin ay “tao ng mga”
Paniniwala, Tradisyon,
Kaugalian, at Asal ng mga Igorot
Ang mga Igorot ay tunay na
relihiyoso tulad ng mga tagalog rito sa Mindoro o mga ibang tao sa Pilipinas.
Relihiyosong paniniwala ng mga Ifugao ay naipapakita sa mitolohiya nila kung
saan may mga Diyos at Diyosa na kaugnay ng higit sa kasalukuyang tao’y kanilang
mga ninuno ang pwersa ng kalikasan. Ang Ifugaos, tabi mula sa pagiging
makadiyos ay sumasamba rin sa kalikasan at sa kanilang mga ninuno.
Ritwal ang mga invocations,
napalaging sinasambahan ng mga hayop at nag-aalok ng pag-inom na alak ay
sinasadya upang “lagyan o ibribe ng mga
Diyos at manalo ng kanilang mga pabor”. Ang mga tao ay naniniwala na dahil ang
ilang mga diyos ay sanhi ng pagkakasakit, ang sakit na maaaari lamang
pagalingin sa pamamagitan ng pag-aalay. Liddum ay itinuturing na punong
tagapamagitan sa pagitan ng tao t ang iba pang mga Diyos. Ang eksaktong
panalangin ay sinasabi ng mombaki at ang bilang ng mga chichen at pigs na
magiging sacrified ay depende sa kanilang mga kahilingan.
Tulad ng alam ng nakararami, ang mga
ifugao ay pagan ng ilang siglo. Dahil sa kasalukuyang panahon sila ay nagging sibilisado
na rin at mayroon naring pinag-aralan sila ay yumakap na sa kristiyanismong
pananampalataya. Tulad ng mga Mangyan dito sa Mindoro sila ay nagsusuot rin
ng bahag para sa lalaki at saya sa baba,
ngunit sa ngayon ay wala ng nagsusuot ng ganitong kasuotan sa mga Igorot.
Ang mga Igorot ay kilala sa kanilang
pagiging masipag, matataas, mapagmahal sa kanilang mga magulang at tapat sa
kanilang pinagmulan. Mga ugaling hindi basta basta hinahayaan na makuha ng iba
ang kanilang mga namana o nakuhang mga kayamanan. Mahalaga sa kanila ang lupa
sapagakat ito ang pangunahing ikinabubuhay nila. Ang isang patunay nitong ay
ang Hagdan-Hagdang Palayan ng Banaue na matatagpuan sa isang tribo sa Ifugao.
Igorot at ang Kanilang Wika
Tranlasyon:
Cordellira Adminidstration Region
(CAR) Luzon Lagawe ti panakasentro, ti Province nga Ifugao ya nih-up ti
Province ti Benguet Mt. Province, Isabela at Nueva Viscaya. Province ti Ifugao
ket wada di II nga munucipali
Aguinaldo Alfonso Lista (Patia) Asipulo Banawe
Hiugyon
Huugduan Kiangan
Lagawe
Lamut
Mayoyao Tinoc
Hagdan-Hagdang Palayan jay Banawe ti
panaka-atraksyon jay Ifugao. Kinapya tuwen atrksyon nga ma-id tulung di makina,
ya kinapyan di nauna nga tagu,1995, nan ibagan di UNESCO nga nan lugar ay na
awardan ni World Heritage Sitw. Nan Rice Terraces ad uwani ya hanen nga
napintas te pinakin di puwok ya adi mo
naasikasu. Nan kali an Ifugao ya nalpu ibaga ya boga nga hay pinhod nan Dyos
(Matungulan) Inggana ad uwani ket importante ti rice.
Pamamati, Tradisyon, Ugali
di Igorot
Ti Igorot ya tunay na religious nga
tao like other people here in the Philippines. Mga Igorot ay wada di
kanya-kanyang pamamati ya ugali and tradition o dyos-dyosan. Mga Ifugao ya wada
di sinasamba da idi dyos da ni-an, Ifugao at wada di dasal nga aton or iniaalay
sa nga di nakikita daw. Ang “mumbaki” ya aton nu wada di nagkasakit or waday
dasalan, nagkakatay ng manok nu adi mayaman at babuy nu waday pihu.
Pagan or maid ti religion ti Ifugao
idi ngem nagging civilized ad uwani mo. Ti suut idi ket wano sa lalaki at
native skirt and blouse sa babae. Ad uwani mi kittay kittay nga nauma tuwing
okayon lang mo nagsusuut di tatagu native clothes.
TALASALITAAN
WIKANG TAGALOG WIKANG KAPAMPANGAN
Mayap ayabak.
Mayap a gatpanapun pu.
Mayap a bengi pu.
O sige na/Mako naku
Komusta ka, abe?
Mayap
Salamat pu
Alang nanu naman
Nanu ka lagiu?
Ing lagiu ku .........
Taga nokarin ka?
Noka makatuknang?
Ua/Ali/Siguru
Puede ba/Maliari meng
Magkanu ya ini?
Majal
Mura
Ia/Ila
Noka munta?
Magandang umaga.
Magandang hapon po.
Magandang gabi po.
Paalam
Kumusta ka, kaibigan?
Mabuti
Salamat po
Walang anuman
Ano ang pangalan mo?
Ang pangalan ko ay .........
Taga saan ka?
Saan ka nakatira?
Oo/Hindi/Siguru
Puede ba
Magkano ito?
Mahal
Mura
Siya/Sila
Saan ka pupunta?
Saan ang .. / Nasaan ang ..?
Sino?
Ano?
Bakit?
Mayroon ba kayong ...?
Mabuhay
Piso
Sentimu
Isa
Dalawa
Tatlo
Apat
Lima
Anim
Pito
Walo
Siyam
Sampu
Hinto (or Para)
Kanan
Kaliwa
Dito
Nokarin ya ing...?
Ninu?
Nanu?
Bakit?
Atin kong .....?
Luid
Pesus
Sentimus
Metung
Adua
Atlu
Apat
Lima
Anam
Pitu
Walu
Siam
Apulu
Tuknang (or Para)
Uanan
Kaili
Keni
Karin
Maragul/Malati
Mapali/Marimla
Mayap/Marok
Malinis/Marnat
Lalaki/Babai
Asawa
Tata/Ima
Kapatad
Anak
Bayung sociedad
Progresu
Baryu
Mamuntukan kapulungan
Pilan?
Atin/Ala
Upisina
Kalye
Kapilan
Kapilan ka mako?
Mako ku keng ....
Lunis
Martis
Mierkulis
Uebis
Viernis
Sabadu
Domingu
Bulan
Enero, Febreru, Marso
Abril, Mayo, Junio
Julio, Agosto, Septiembre
Oktubre, Noviembre, Diciembre
Napun, Ngeni
Bukas
Malapit/Marayu
Marayu?
Tindajan
Mabilis/Mabagal
Malan
Botika/Farmacia
Buklat/Saradu
Lukluk kayu
Lauen/Alben
Mangutang
Noya karin ing restauran?
Noya karin ing otel?
Bisa kung sigariliu
Bisa kung mangan
Mangan ta na
Sirbesa
Tabaku
Meka keni/Mekeni
Saupan mu ku
Saguli mu pu
Ditak mu
Ustu na
Frutas
Maniaman
Mangan ta'na
Busni me ing pasbul.
Inglis mu ing salita ku.
Aintindian ku
King arap nang, gulut
Ngeni, ngeni mu rin
Mamirapal ku
Bilisan mu
Eku mamirapal
Malisangan ku, Marimla ku
Kaluan mu ku
Puwede meng isara (busni)
Danupan, mau, mitutundu
Dakal ku gagauan
Saupan yu ku! Silab!
Maliari yu kung supan?
Pantunan ke i ...
Pagkalungkutan ko
Aku ing mikisalanan
Nanu ya ini king...
Makananu mung sabian
Nanu kaya ing gauan ku?
Guguluan da ku (kami)
Doon
Malaki/Maliit
Mainit/Malamig
Mabait/Masama
Malinis/Madumi
Lalake/Babae
Asawa
Tatay/Nanay
Kapatid
Anak
Bagong Lipunan
Kaunlaran
Baryo
Barangay
Ilan?
Mayroon/Wala
Opisina
Kalye
Kailan
Kailan ka aalis?
Aalis ako sa ...
Lunes
Martes
Miyerkoles
Huwebes
Biyernes
Sabado
Linggo
Buwan
Enero, Pebrero, Marso
Abril, Mayo, Hunyo
Hulyu, Agosto, Siptyembre
Oktobre, Noviyembre, Disyembre
Kahapon, Ngayon
Bukas
Malapit/Malayo
Malayo ba?
Tindahan
Mabilis/Mabagal
Damit
Botika
Bukas/Sarado
Maupo kayo
Tingnan
Magtanong
Nasaan ang restauran?
Saan naroon ang otel?
Gusto ko ng sigarilyo
Gusto kong kumain
Kumain na tayo
Serbesa
Tabako
Halika rito
Tulungan mo ako
Sandali lang po
Kaunti lang
Tama na
Prutas
Masarap
Kumain na tayo
Buksan mo ang pinto.
Inglis lang ang salita ko.
Naintindihan ko
Sa harapan, likuran
Ngayon, ngayon din
Nagmamadali ako
Bilisan mo
Hindi ako nagmamadali
Mainit ako, Malamig ako
Yakapan mo ako
Puwede bang isara (buksan)
Gutom, uhaw, inaantok
Marami akong ginagaw
Saklolo! Sunug!
Maari mo akong tulungan?
Hinahanap ko si .....
Ikinalulungkut ko
Ako ang may kasalanan
Ano ito sa ...
Papaano mong sasabihan
Ano kaya ang gagawin ko?
Iniistorbo ako (kami)
Alis diyan
Tatawag akong pulis
Ninakaw ang aking ...
Iniwan ko ang aking pitaka
Nakalimutan ko ang aking...
Ipinikikilala ko si ....
Ikinagagalak kitang makilala
Ikaw ay maganda/pangit
Mahal kita/Iniibig kita.
Mahal /Iniibig din kita.
Tamaan ka sana ng kidlat
Aray!
