Una at ikalawang wika ng Igorot at Ifugao

“Ang mga Igorot at ang Wikang Ifugao”

Matatagpuan sa Cordillera Administration Region sa Luzon ang lalawigan ng Ifugao. Lagawe ang kabesera nito. Napapligiran ng Benguet, Mountain Province, Isabela, at Nueva Viscakaya ang Ifugao. Binubuo ng II munisipalidad ang Ifugao.

            Aguinaldo                    Alfonso Lista C Patial              Asipulo                                    BAnaue

Hingyon                       Hungduan                               Kangan                                    Lagawe

Lamot                          Mayayao                                Tinoc

           

            Sa lalawigang ito, pangunahing atraksyon sa mga turista aang Hagda-Hagdang Palayan ng Banaue. Nabuo ang mga Hagdan-Hagdang Palayan na ito sa mga bundok na walang tulong ng makina na nagbigay ng mga hagdan para sa mga katutubo upang makapatanim ng palay.Noong 1995, ipinahayag ng UNESCO ang lugar na ito bilang Pananang Lugar sa Mundo (world Heritage Site).

            Naunawaan at ginamit ng mga taga-ifugao ang wikang Ingles, pangalawa sa kanilang sariling wika, ang Ifugao. Sinusundan ito ng wikang Ilokano at Tagalog.

            Ang salitang Ifugao ay galling sa kataga na Ipugo na kung mitolohiya nila ang pagbabasihan, ito ay tumutukoy sa kutil ng bigat na bigas ng kanilang Diyos na si “Matungulan”. Itongt tungkol sa mga taong nakatira sa mga bulubundukin  bigas na ito ay nililinang pa rin ng mga Ifugao hanggang sa kasalukuyang panahon.

            Ang pangkaraniwang pangalan Ygolote, Igorot, o Igorrote ay ginagamit sa pamamagitan ng Espanyol Conquistadores at Missionaries sa kanilang pagsusulat tungkol sa mga taong nakatira sa mga bulubunduking lugar. Ang nagpasikat sa tawag na yon ay isang Pilipinong mag-aaral na si Trinidad H. Pardo de Tauera ang salitang Ygolote ay nagmula sa Tagalog na salitang “golot” na ang kahulugan ay “bungdok at ang prefix “I” ang ibig sabihin ay “tao ng mga”

Paniniwala, Tradisyon, Kaugalian, at Asal ng mga Igorot

            Ang mga Igorot ay tunay na relihiyoso tulad ng mga tagalog rito sa Mindoro o mga ibang tao sa Pilipinas. Relihiyosong paniniwala ng mga Ifugao ay naipapakita sa mitolohiya nila kung saan may mga Diyos at Diyosa na kaugnay ng higit sa kasalukuyang tao’y kanilang mga ninuno ang pwersa ng kalikasan. Ang Ifugaos, tabi mula sa pagiging makadiyos ay sumasamba rin sa kalikasan at sa kanilang mga ninuno.

            Ritwal ang mga invocations, napalaging sinasambahan ng mga hayop at nag-aalok ng pag-inom na alak ay sinasadya upang “lagyan o  ibribe ng mga Diyos at manalo ng kanilang mga pabor”. Ang mga tao ay naniniwala na dahil ang ilang mga diyos ay sanhi ng pagkakasakit, ang sakit na maaaari lamang pagalingin sa pamamagitan ng pag-aalay. Liddum ay itinuturing na punong tagapamagitan sa pagitan ng tao t ang iba pang mga Diyos. Ang eksaktong panalangin ay sinasabi ng mombaki at ang bilang ng mga chichen at pigs na magiging sacrified ay depende sa kanilang mga kahilingan.

            Tulad ng alam ng nakararami, ang mga ifugao ay pagan ng ilang siglo. Dahil sa kasalukuyang panahon sila ay nagging sibilisado na rin at mayroon naring pinag-aralan sila ay yumakap na sa kristiyanismong pananampalataya. Tulad ng mga Mangyan dito sa Mindoro sila ay nagsusuot rin ng  bahag para sa lalaki at saya sa baba, ngunit sa ngayon ay wala ng nagsusuot ng ganitong kasuotan sa mga Igorot.

            Ang mga Igorot ay kilala sa kanilang pagiging masipag, matataas, mapagmahal sa kanilang mga magulang at tapat sa kanilang pinagmulan. Mga ugaling hindi basta basta hinahayaan na makuha ng iba ang kanilang mga namana o nakuhang mga kayamanan. Mahalaga sa kanila ang lupa sapagakat ito ang pangunahing ikinabubuhay nila. Ang isang patunay nitong ay ang Hagdan-Hagdang Palayan ng Banaue na matatagpuan sa isang tribo sa Ifugao.

Igorot at ang Kanilang Wika

Tranlasyon:

            Cordellira Adminidstration Region (CAR) Luzon Lagawe ti panakasentro, ti Province nga Ifugao ya nih-up ti Province ti Benguet Mt. Province, Isabela at Nueva Viscaya. Province ti Ifugao ket wada di II nga munucipali

            Aguinaldo                    Alfonso Lista (Patia)                Asipulo                                    Banawe

Hiugyon                       Huugduan                               Kiangan                       Lagawe

Lamut                          Mayoyao                                Tinoc

            Hagdan-Hagdang Palayan jay Banawe ti panaka-atraksyon jay Ifugao. Kinapya tuwen atrksyon nga ma-id tulung di makina, ya kinapyan di nauna nga tagu,1995, nan ibagan di UNESCO nga nan lugar ay na awardan ni World Heritage Sitw. Nan Rice Terraces ad uwani ya hanen nga napintas te  pinakin di puwok ya adi mo naasikasu. Nan kali an Ifugao ya nalpu ibaga ya boga nga hay pinhod nan Dyos (Matungulan) Inggana ad uwani ket importante ti rice.

Pamamati, Tradisyon, Ugali di Igorot

            Ti Igorot ya tunay na religious nga tao like other people here in the Philippines. Mga Igorot ay wada di kanya-kanyang pamamati ya ugali and tradition o dyos-dyosan. Mga Ifugao ya wada di sinasamba da idi dyos da ni-an, Ifugao at wada di dasal nga aton or iniaalay sa nga di nakikita daw. Ang “mumbaki” ya aton nu wada di nagkasakit or waday dasalan, nagkakatay ng manok nu adi mayaman at babuy nu waday pihu.

            Pagan or maid ti religion ti Ifugao idi ngem nagging civilized ad uwani mo. Ti suut idi ket wano sa lalaki at native skirt and blouse sa babae. Ad uwani mi kittay kittay nga nauma tuwing okayon lang mo nagsusuut di tatagu native clothes.

 TALASALITAAN

   WIKANG TAGALOG                               WIKANG KAPAMPANGAN

Mayap ayabak.

Mayap a gatpanapun pu.

Mayap a bengi pu.

O sige na/Mako naku

Komusta ka, abe?

Mayap

Salamat pu

Alang nanu naman

Nanu ka lagiu?

Ing lagiu ku .........

Taga nokarin ka?

Noka makatuknang?

Ua/Ali/Siguru

Puede ba/Maliari meng

Magkanu ya ini?

Majal

Mura

Ia/Ila

Noka munta?

Magandang umaga.

Magandang hapon po.

Magandang gabi po.

Paalam

Kumusta ka, kaibigan?

Mabuti

Salamat po

Walang anuman

Ano ang pangalan mo?

Ang pangalan ko ay .........

Taga saan ka?

Saan ka nakatira?

Oo/Hindi/Siguru

Puede ba

Magkano ito?

Mahal

Mura

Siya/Sila

Saan ka pupunta?

Saan ang .. / Nasaan ang ..?

Sino?

Ano?

Bakit?

Mayroon ba kayong ...?

Mabuhay

Piso

Sentimu

Isa

Dalawa

Tatlo

Apat

Lima

Anim

Pito

Walo

Siyam

Sampu

Hinto (or Para)

Kanan

Kaliwa

Dito

Nokarin ya ing...?

Ninu?

Nanu?

Bakit?

Atin kong .....?

Luid

Pesus

Sentimus

Metung                                                                       

Adua

Atlu

Apat

Lima

Anam

Pitu

Walu

Siam

Apulu

Tuknang (or Para)

Uanan

Kaili

Keni

Karin

Maragul/Malati

Mapali/Marimla

Mayap/Marok

Malinis/Marnat

Lalaki/Babai

Asawa

Tata/Ima

Kapatad

Anak

Bayung sociedad

Progresu

Baryu

Mamuntukan kapulungan

Pilan?

Atin/Ala

Upisina

Kalye

Kapilan

Kapilan ka mako?

Mako ku keng ....

Lunis

Martis

Mierkulis

Uebis

Viernis

Sabadu

Domingu

Bulan

Enero, Febreru, Marso

Abril, Mayo, Junio

Julio, Agosto, Septiembre

Oktubre, Noviembre, Diciembre

Napun, Ngeni

Bukas

Malapit/Marayu

Marayu?

Tindajan

Mabilis/Mabagal

Malan

Botika/Farmacia

Buklat/Saradu

Lukluk kayu

Lauen/Alben

Mangutang

Noya karin ing restauran?

Noya karin ing otel?

Bisa kung sigariliu

Bisa kung mangan

Mangan ta na

Sirbesa

Tabaku

Meka keni/Mekeni

Saupan mu ku

Saguli mu pu

Ditak mu

Ustu na

Frutas

Maniaman

Mangan ta'na

Busni me ing pasbul.

Inglis mu ing salita ku.

Aintindian ku

King arap nang, gulut

Ngeni, ngeni mu rin

Mamirapal ku

Bilisan mu

Eku mamirapal

Malisangan ku, Marimla ku

Kaluan mu ku

Puwede meng isara (busni)

Danupan, mau, mitutundu

Dakal ku gagauan

Saupan yu ku! Silab!

Maliari yu kung supan?

Pantunan ke i ...

Pagkalungkutan ko

Aku ing mikisalanan

Nanu ya ini king... 

Makananu mung sabian

Nanu kaya ing gauan ku?

Guguluan da ku (kami)

Doon

Malaki/Maliit

Mainit/Malamig

Mabait/Masama

Malinis/Madumi

Lalake/Babae

Asawa

Tatay/Nanay

Kapatid

Anak

Bagong Lipunan

Kaunlaran

Baryo

Barangay

Ilan?

Mayroon/Wala

Opisina

Kalye

Kailan

Kailan ka aalis?

Aalis ako sa ...

Lunes

Martes

Miyerkoles

Huwebes

Biyernes

Sabado

Linggo

Buwan

Enero, Pebrero, Marso

Abril, Mayo, Hunyo

Hulyu, Agosto, Siptyembre

Oktobre, Noviyembre, Disyembre

Kahapon, Ngayon

Bukas

Malapit/Malayo

Malayo ba?

Tindahan

Mabilis/Mabagal

Damit

Botika

Bukas/Sarado

Maupo kayo

Tingnan

Magtanong

Nasaan ang restauran?

Saan naroon ang otel?

Gusto ko ng sigarilyo

Gusto kong kumain

Kumain na tayo

Serbesa

Tabako

Halika rito

Tulungan mo ako

Sandali lang po

Kaunti lang

Tama na

Prutas

Masarap

Kumain na tayo

Buksan mo ang pinto.

Inglis lang ang salita ko.

Naintindihan ko

Sa harapan, likuran

Ngayon, ngayon din

Nagmamadali ako

Bilisan mo

Hindi ako nagmamadali

Mainit ako, Malamig ako

Yakapan mo ako

Puwede bang isara (buksan)

Gutom, uhaw, inaantok

Marami akong ginagaw

Saklolo! Sunug!

Maari mo akong tulungan?

Hinahanap ko si .....

Ikinalulungkut ko

Ako ang may kasalanan

Ano ito sa ...

Papaano mong sasabihan

Ano kaya ang gagawin ko?

Iniistorbo ako (kami)

Alis diyan

Tatawag akong pulis

Ninakaw ang aking ...

Iniwan ko ang aking pitaka

Nakalimutan ko ang aking...

Ipinikikilala ko si ....

Ikinagagalak kitang makilala

Ikaw ay maganda/pangit

Mahal kita/Iniibig kita.

Mahal /Iniibig din kita.

Tamaan ka sana ng kidlat

Aray!