Una at Ikalawang Wika ng mga Iraya Mangyan

Una at

Ikalawang Wika ng mga

Iraya Mangyan

Unang Wika

vMunaan sa Pag-aagay

Da munaan biyag Pad mga Iraya ba magtaném o mag-agay. Maadi munaan panawon sa batay agay ba maglawag. Pag piya gayéd da pangarap ba tiya kay batay Piya agay. Pad mga Iraya ba agpaniniwala sa kunin pangarap. Magpaniwala din kura sata sa buo bulan, ba piya gayéd maghasik paray, magtaném kamote gabi.

vAldaw-Aldaw  na Panawén

     Karikutan da paadaran pad Iraya mangyan, tuwa nagtudluan pag mga unga mag panggawa balatik batay panghuli ablasin. Tuwa natudluan magmugél sandang at maghanapbiyag. Da amatangan ag anggat panawén sa karikutan kura ngana sa aldaw-aldaw pagpanawén. Lagi kura agkayaan umanggat sa tagbari gawa nagbukod at tiya té batay agkayaan nawéd kay sumléd mga unga sa paadaran. Padas a mga Iraya dakuturan ba piyaka gitna dakunin biyag.

vMga pamahiin

Mag-aangat pag mga Iraya sa kunin pangarap, kura agpaniwala sa kunin pangarap ba agtodé batay piya gayéd o kaiba batay panawén. Ba kura mauson magrémrém kagaya batay agkadang sa bulay ba bumas’on sa tiya kay kaiba. Ayaw wani mangadang isag té batay uli mangadang. Yamon mga Iraya ba agpaniwala din sa koykuruwan baa yaw wani mangadang ba kawé nagsabét sa ika siyét semléd tiya kay kaiba.

vPanindigén at Pangamayan

Dapad mangyan Iraya alibet kunin kapwa, kura ba dayu mangaway sa kuni kapwa Iraya.Kura ba aggawa patakadan batay kunin nagsunod ba pagbuo Iraya nakaanggat sa panawén pad apo Iraya. Da piya gayéd pad-uugali sa manggyan Iraya Tiya  kayo Agsunod sa pangamayan.

Pangalawang Wika

vPaniniwala sa Pagtatanim

Pagtatanim ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Katutubong Iraya tulad ng pagkakaingin. Maaring simulan ang paggawa ng kaingin at itutuloy lamang ito depende sa panaginip . Kapag maganda ang panaginip ay ipagpapatuloy nila ang pagsasaka nito. Naniniwala ang mga katutubong Iraya sa mga panaginip na maaring maging totoo ito. Pnaniniwalaan din nila na kapag kabilugan ay mas mainam magtanim sapagkat naniniwala sila na marami ang maaani kapag ganito.

vMga Pang-araw-araw na Gawi

Gubat ang pangunahing paaralanng mga katutubong Iraya, ditto hinuhubog ang mga bata sa pamamagitan ng mga Gawain tula na lamang ng paggamit ng itak at iba pang mga kagamitang pang hanap-buhay. Pangangaso ang pangunahing gawain nila tulad ng paggawa ng silo at bitag. Ang kanilang edukasyon  ay nakabatay sa karanasan sapagkat hanggang sa ngayon malayon parin sila sa makabagong edukasyon. Kalimitang nahihiya silang makipag salamuha bunga narin ng diskriminasyon at ito ang nag-uudyok sa kanila ng pagkahina ng loob na pumasok sa paarala. Kaya para sa mga katutubong Iraya gubat ang pinaka sentro ng kanilang buhay.

vPaniniwala sa Lahat ng Bagay at Pamahiin

Nagpapagabay ang mga katutubong Iraya sa kanilang mga panaginip. Pinananiniwalaan nila na ito ang naghuhudyat sa kanila ng maaaring mangyari sa kanila sa hinaharap. Marami silang mga pamahiin, tulad na lamang sa kapag aalis ka at may bumahing sa iyong mga kasama sa bahay maaaring nababadya ito ng panganib at magpalipas ka muna ng ilang oras bago umalis. Lubos ang paniniwala nila sa ibong kulo-kulo, kapag humuni ito at may pupuntahan ka nangangahulugan lamang na may panganib na nagbabadya sa iyo. At kapag ang isang ibon at pumasok o dumaan sa

kanilang bahay may masamang mangyayari, kaya kinakailangang lisanin mo muna ito ng kahit isang linggo. Kapag naman paalis ka at naumpog ang ulo sa batayan o sa sikang ng bahay na hindi sinasadya nanganganib Karin sa iyong paglalakbay.

v Paninindigan at Politikal

Mapagamahal ang mga Iraya sa kapwa hindi sila palaaway. Masunurin sila sa mga utos ng nakatataas sa kanila ito ay dahilan kung bakit naaagaw sa kanila ang kapatagan na kanilang pag mamay-ari. Nagtatalaga ang mga katutubo ng isang Kapitan na mamumuno sa kanilang bayo o pook upang tumayong nagmamatanda. Gumagawa rin sila ng mga kautusan na kanilang susundin sa kabutihan ng nakararami. Ang pinaka mabuting katangian ng Iraya Manggyan ay ang pagiging masunurin nila sa anumang atas at kuntento sila sa kung ano ang mayroon sila.

Talasalitaan

Filipino-Iraya

Araw         -       Aldaw

Ayaw         -       Dayo

Bahay                -       Balay

Gulok         -       Sundang

Binababalaan       -       Nagsabét

Bumahing   -       Bumason

Buwan               -       Bulan

Diskriminasyon-  Nagbukod

Diyos         -       Apo Araya

Dura          -       T épay

Gawi          -       Panaw én

Gubat        -       Karikutanan

Gumagawa  -       Aggawa

Gurilya               -       Gurungan

Hanap-buhay      -       Biyag

Humawak   -       magmug él

Maari                -       Maadi

Madilim     -       Madl ém

Maglakad   -       Magkadang

Maglaro     -       Mag-galaw

Magtanim   -       Maghasik

Mahal                -       Alibét

Makilahok  -       Umanggat

Malaki               -       Lak él

Maliit                -       T é

Marami              -       Mauson

Masama     -       Kaiba

Masunurin  -       Agsugod

Nakaangkla -       Nakaanggat

Naliliyo              -       Nagkalibéd

Paaralan    -       Paadaran

Pamumuno -       Pangamayan

Panahon     -       Panawon

Paninindigan       -       Panindigén

Sandali              -       Isagté

Swerte              -       Galas

Pagkatuto

Ng

Pangatlong Wika

Bikolano

v Pamahiin

Ø Dai kana magsidhid kung banggi na.

Wag kang magwalis kung gabi na kung mayroong namatay.

Ø Kung igwang gatan dai mabado ng pula.

Ø Wag magdamit ng pula kung may namatayan.

Ø Kung igwang gatan dai mag-utang na gaduging utanun.

Ø Wag kang mag-gugulay ng madagtang gulay kung may patay.

Ø Dai ka mag karigos, kung igwang sa panahon.

Ø Wag kang maliligo kung mayroon ka sa panahon.

v Kasabihan

Ø Maglakaw ng luway-luway sa simbahan ka rin maparibod.

Ø Sa hinaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang tuloy.

Ø Igwang tinanum igway kang kakaunum.

Ø Kapag may itinanim ay mayroon kang aanihin.

Ø Kung igwa ka ng agom dai ka ng mag-agom ng iba.

Ø Kung may asawa ka na wag kana mag-asawa ng iba.

Ø Dai ka naghayop sa lubang para di ka mapuring.

Ø Wag kang humihip sa lusong para di ka mapuwing.

v

Salawikain

Ø Dai maglakaw ng matulin para dai ka matunok.

Ø Ang maglakad ng matulin kung matinik ay malalim.

Talasalitaan

Filipino-Bikolano

Anom              -       Anim

Apad               -       Bato

Awot               -       Damo

Ayam              -       Aso

Bado                -      Damit

Balay              -        Bahay

Batag               -       Saging

Bul-ad            -         Tamad

Dakula            -       Malaki

Dungo             -        Ilong

Dunok             -       Ulan

Duwa               -       Dalawa

Hupi                -       Gabi

Imo                  -       Pera

Kanggos          -       Kahoy

Karigos           -       Ligo

Kaun               -       Kain

Klase               -       Pangit

Lakaw             -       Lakad

Magayon          -       Maganda

Malibok           -       Maingay

Maysok           -       Mata

Opat               -       Apat

Paroy               -       Palay

Sampulo          -       Sampo

Saro                -       Isa

Sighid             -       Walis

Sihong           -       Bibig

Tampad        -       Tapat

Sugok            -       Itlog

Tingo            -       Ngipin

Tugang           -       Kapatid

Tulo              -       Tatlo

Uang              -       Matakaw

Untadan          -       Upuan

Inihanda nina:

Quisera, Jay-R

Axalan, Rhina

Fababaer, Chesca

Gelena, Divine Grace M.

Perez, Marinel